Kunst en Cultuur

Kunst en cultuur kennen beide vele definities. Binnen het bestek van deze site houden we het eenvoudig.  We onderscheiden beide door met (menselijke) cultuur datgene te duiden wat in de samenleving is ingebed. Ingebed, geaccepteerd, gewaardeerd en waarvan ieder naar keuze kennis neemt en zich veelal naar gedraagt. Soms is die waardering beperkt binnen de eigen subcultuur, soms wordt een waardering breed gedragen.  Men rekent tot cultuur: gewoonten, gebruiken, tradities, materieel en immaterieel erfgoed. Kunst is datgene wat kunstenaars creëren binnen een cultuur en daarmee de cultuur mede vormgeven. Niet alleen vormgeven ook aan de kaak stellen, charmeren, representeren of erop vooruitlopen in kunstzinnige producten en producties. Deze presentaties, confrontaties hebben veelal als doel tot reflectie aan te zetten of als entertainment een moment van ontspanning te bieden.

Het voorbereiden en verwerken van kunstbezoeken.

Iedere voorstelling vraagt een andere voorbereiding. De een wil zich laten verrassen en gaat onvoorbereid.  Voor de ander is achtergrond informatie van belang. De volgende wil tevoren een rode draad van het verhaal of erna uitleg van toegepaste technieken. De theatergroep zelf reikt dit materiaal aan op maat van de basisschool. Vervang het praten over bij tijden door een spelen vanuit en met. Er staat je een breder arsenaal aan kunsttalen ter beschikking. Al tekenend, schilderend, zingend of dansend groeit betrokkenheid. Je honoreer daarmee hun meervoudige intelligenties en leerstijlen. Honoreer eerst de beleving. Leer hen vervolgens onderscheid te maken tussen associaties en de voorstelling zelf. Tussen interpretaties en feitelijk spel. Probeer in de oudste groepen vragen te stellen die beginnen met waardoor … waaraan… hoezo… .

Waardoor

Waardoor vertrouwde je hem niet … ,  was je gewaarschuwd, hoe wist jij dat ? Waaraan zag je dat het zomer was, dat het in vroegere tijden speelde, hoezo kon het niet anders aflopen? Hoe was het duidelijk dat ….Hierdoor komen ze verder dan zeggen wat ze gezien/beleefd hebben. Ze ontdekken  waardoor dit opgeroepen is. Het inzicht dat zo ontstaat passen ze toe in eigen spel. Voor een gestructureerd gesprek  geven we vijf vragen. Hiermee kun je een voorstelling of een tentoonstelling in fases bespreken. Je respecteert dan zowel de beleving van het kind als kunstwerk, spelers en makers.

Reflecteren zonder woorden

Kunstbezoeken lenen zich voor het omzetten van beeldende kunst in levendige spelsituaties, of bewegingslijnen. Voor het improviseren op ten gehore gebrachte muziek. Of voor het naspelen van bepaalde scènes van een voorstelling. Ook tevoren spelen vanuit flyers is mogelijk. Dit maakt hen nieuwsgierig naar hoe het straks in het echt zal aflopen. Voor jongste kinderen leent zich het laten tekenen, naspelen. Het erop doorspelen, relevante liedjes zingen  of dansen. Daarin laten ze zien hoe ze zich voelde tijdens het optreden en wat indruk maakte.

Kunstkwartetten

De podiumkunsten en interdisciplinaire podiumkunsten behoren ook tot ons gezamenlijk cultuurrijkdom.  Ze zijn altijd actueel en tijdgebonden en zijn slechts beperkt herhaalbaar. Wel zijn ze later in beeld en opnames terug te vinden, ook toneel – en theaterteksten getuigen ervan.
Beeldende kunsten blijven. Voorwerpen, sculpturen, foto’s, schilderijen leggen iets vast.
Kinderen in de bovenbouw kunnen een eigen kunstkwartetspel ontwerpen naar aanleiding van vakantietochten, musea bezoek, voorstellingen. Deze herinneringen blijven voortleven als er iets van vastgelegd wordt. Ieder  maakt een kwartet  in de vorm van posters op kaart formaat van hun favorieten. Groepsleden stellen hen vragen, zijzelf zorgen voor antwoorden.

De tand des tijds

Kunst en cultuur moeten de tand des tijds doorstaan om erkend te worden. Interdisciplinariteit is binnen de kunsten aan de orde van de dag en eveneens in de kunsteducatie. De grenzen tussen dans en drama, muziek en theater, spel en beeldende kunst vervagen. Het vrolijke voor ons vak is dat alle kunstdisciplines met ons willen samenspelen. Met kunst- en cultuureducatie streeft het onderwijs verschillende doelen na. Het gevaar dat consumeren en beschouwen van  kunsten voorrang krijgt is reëel. Het daadwerkelijk zelf spelen, musiceren, tekenen vraagt meer tijd en specifiekere  bekwaamheid. Bovendien dient het consumeren de kunstenaars die publiek nodig hebben. Spelen vanuit verbeelding beoogt kunsteducatie vanuit  wensen, beleving, interesses van het kind, diens waarnemen en associaties.

De kunstenaar, de kunstliefhebber en de  leerkracht kunstzinnige oriëntatie.

De kunstenaar

Cultuur en kunst ontstaat dankzij het creërend vermogen. Creëren is jezelf volgen, is het bekende ontrafelen en nieuw samenvoegen. Een kijken vanuit een andere invalshoek dan het vertrouwde. Het vraagt moed om  bekende paden, gewoonten en structuren los te laten. Bovendien vraagt het eigenheid, geloven in je eigen wijsheid en vertrouwen op je zelf. Kunstenaars, ontdekkers, uitvinders en vernieuwers doen dit bij uitstek. Voorbij het weten, benutten zij intuïtie, innerlijk weten, aanvoelen en vertrouwen op impulsen. Ze volgen wegen die inspiratie hen wijst en waar het verstand vaak geen weet van heeft. Experimenterend, volharden ze in pogingen en komen tot zichtbaar resultaat. Creëren doe je met hart en ziel, volledig op het creatieproces betrokken. Je vergeet tijd – dagelijkse werkelijkheid en bent optimaal geconcentreerd bezig.( flow). Kunstenaars beogen met  producties de ander een intense ervaring te bieden. Zoals jij die de kinderen gunt.

De kunstliefhebber

De kunsten liefhebben vraagt om een open blik, om verrast te willen worden. Kunsten vragen je nuttigheidsogen en Oost-Indische doofheid te overwinnen.  Vragen je tijd zodat je er kunt vertoeven en groeiend inzicht in kunsttalen. Zo leer je genieten van een rijkdom aan artistieke reflecties op en weergave van culturen. Kinderen gaan naar het theater of het theatergezelschap komt op school. Hierdoor ontdekken ze, mits goed begeleid, echt kijken, luisteren en genieten. Als jij hen erop voorbereidt en na afloop met hen erop doorspeelt/spreekt, ontstaat inzicht.
Kinderen gaan ook naar musea, kijken naar films, krijgen een concert op school of in het theater. Daarnaast bieden weekopeningen in eigen groep en met de hele school pracht kansen. Naast het  bijschaven tot mooie presentaties, nodigt het ook uit tot reflectie. Ze ervaren het optreden en begrijpen vanuit eigen ervaring spelregels die gelden voor theaterbezoek.

De start bekwame leerkracht kunstzinnige oriëntatie

Je bent niet zo maar een bekwaam kunstzinnige begeleider, ook al ben je startbevoegd verklaard. Tijdens je opleiding kun jij je specialiseren, dat is vaak op verbeelding – of idee niveau. Je stelt je mogelijkheden voor en experimenteert binnen je stages. De werkelijke praktijk van alle dag blijkt pas erna. Wetten en praktische bezwaren belemmeren je. Het is niet eenvoudig regelmatig, methodisch kunst- en cultuur educatie vorm te geven. Als je met passie je doelen smart weet te beschrijven kun je ze realiseren. Niet idealistisch groots en meeslepend, maar specifiek (klein) – meetbaar ( zichtbaar). Acceptabel ( groepscultuur en omstandigheden), realistisch  tijd, ruimte, materialen, groepsgrootte). En tijdsgebonden (afzienbare tijd). Daarmee winnen aanhouders en brengen doorzetters een school in ontwikkeling. Bronnen staan je ten dienste: cultuurnetwerk, plaatselijk instanties en je pabo docenten. Zoals ook wekelijkse cultuurpagina’s, het kinderprogramma van schouwburg, festivals en internet je informeren.

Cultuureducatie

Cultuur is niet aan enkele individuen toe te schrijven, vele generaties droegen hun steentje bij in de loop der eeuwen. Terug te vinden in uitspraken, gewoonten, tradities en rituelen. Ook in cultuur gebrachte natuur, religies, technische ontwikkelingen en de kunsten zijn het resultaat ervan. Of hedendaagse trends werkelijk tot onze cultuur gaan behoren, zal de toekomst uitwijzen. Cultuureducatie kan zich beperken tot het in context plaatsen , of rijkere wegen  bewandelen. Cultuureducatie beoogt kinderen in te leiden in de hedendaagse cultuur, door middel van receptie, (re)productie en reflectie. Zij beoogt het weten, waarderen, begrijpen en het plaatsen van bepaalde fenomenen.

Kunsteducatie

Kunstoriëntatie is kijken naar kunsten en zelf ermee experimenteren. Kennis nemen van is niet hetzelfde als vaardigheden veroveren. De keerzijde van cultuureducatie  is daarom kunsteducatie. Kunsteducatie kenmerkt zich door ambachtelijk training. Kinderen leren er te (re)produceren.  In weeksluitingen en  jaarlijkse voorstelling verzorgen kinderen zelf kunstpresentaties. Als kinderen regelmatig hun spelkwaliteiten ontwikkelen, groeit het niveau. Ze spelen dan onder goede begeleiding in eigen voorstellingen en genieten van het applaus dat ze krijgen. Wij beogen het ervaren, zelf creëren en hanteren van kunsttalen vanuit verworven inzicht. Zowel oriëntatie in kunsten als in culturen moeten volwaardig ruimte krijgen, vandaar duidelijk onderscheid tussen beide. De driedeling receptie ‑ (re)productie en reflectie is zowel voor de bezoekende als uitvoerende kunstliefhebber bruikbaar. Spelen vanuit verbeelding beoogt met name het van binnenuit aanvoelen, het erop associëren, laten ontstaan en bewust worden van ieders interpretatie.

Produceren en beschouwen van kunstvormen

Ieder kijkt en beleeft anders, je stimuleert de interesse als je verschillende waarnemingen honoreert.

Het waarnemende kind ( kunsten – cultuurdeelnemer)

Vanuit een eigen referentiekader bezoekt zij voorstellingen (receptie). Speelt ter voorbereiding of verwerking (reproduceren) en beantwoordt vragen over voorstellingen (reflectie). Als kinderen niet zelf spelen beperkt kennismaking zich tot waarnemen en praten over. Dat is jammer, gun hen de Koninklijke weg met kunstenaars als reisgezellen.  Deze compagnons putten uit intuïtie, inspiratie, impulsen en ambachtelijke kwaliteiten om verbeelding vorm te geven. Kennismaken gaat diezelfde weg en zet daarin eerste stappen. Dit vraagt van leerkracht en kinderen open te staan voor (on)bekende kunstuitingen.

Het verbeeldingsrijke en uitvoerende kind (kunst en cultuur producerend)

Vanuit  verbeelding (innerlijke receptie) improviseren (produceren) kinderen. Vanuit bestaande  teksten (geschreven verbeelding) reproduceren ze. Bij kijken naar elkaars spel is er sprake van receptie. Als ze vragen beantwoorden is er sprake van beschouwen (reflectie). Dit vraagt kinderen te bemoedigen, uit te dagen, ruimte te bieden en hun initiatieven te honoreren. Spelen vanuit verbeelding schetst een weg naar cultureel zelfbewustzijn via het handelend weten. Een handelend mens beseft meer doordat zij aan den lijve ervaart. Zij ziet wat handelen concreet oproept. Het ludisch spel  benut de meervoudige intelligenties en draagt bij aan de vijf kerncompetenties van de mens.

Reflectievragen voor collegiale bespreking

• Wat voegt vakspecifiek werken binnen spellessen toe aan het algemeen speelse?
• Ontdek je tijdens spel kwaliteiten die in het gangbare schoolleven minder tot hun recht komen?  (o.a. leerstijlen van Kolb).
• In hoeverre is zelfstandig werken en leren binnen spel mogelijk?

Ubbergen, update winter 2021